Του Andreas Kluth
Δεν έχει σχεδόν καμία σημασία ποιος ξεκίνησε την πυρκαγιά αυτή την εβδομάδα στο άθλιο στρατόπεδο προσφύγων στη Λέσβο που ονομάζεται “Μόρια”, αφήνοντας χιλιάδες ανθρώπους να κοιμούνται στους δρόμους.
Θα μπορούσαν να είναι οι απελπισμένοι μετανάστες, που ζούσαν σε σκηνές ο ένας πάνω στον άλλο χωρίς καθαρές τουαλέτες και εξαναγκάστηκαν λόγω Covid-19 σε “καραντίνα”, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό σε τέτοιες συνθήκες. Θα μπορούσαν να ήταν ντόπιοι Έλληνες, αγανακτισμένοι με εκείνο που βλέπουν ως “παραγκούπολη” που λερώνει το όμορφο νησί τους. Ή οι φλόγες θα μπορούσαν να έχουν ξεσπάσει από μόνες τους, γιατί σε ένα τόσο άθλιο μέρος, κακά πράγματα είναι λογικό να συμβαίνουν.
Σε κάθε περίπτωση, η Ευρώπη – από τις Βρυξέλλες έως το Βερολίνο, τη Βουδαπέστη, τη Βαρσοβία και την Αθήνα – είναι υπεύθυνη γι’ αυτή την τραγωδία. Πρόκειται για ακόμη ένα πλήγμα από μία από τις χειρότερες αποτυχίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε μια – όπως είναι κοινώς παραδεκτό – μεγάλη λίστα: την αδυναμία της να διορθώσει ένα καταφανώς αποτυχημένο σύστημα υποδοχής αιτούντων άσυλο.
Ήταν σαφές εδώ και πολλά χρόνια ότι η μετανάστευση από φτωχές και σκληρά πληγείσες από στρατιωτικές συγκρούσεις περιοχές σε Μέση Ανατολή και Αφρική σε αυτήν τη συγκριτικά εύρυθμων λειτουργιών ήπειρο θα αποτελούσε μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για την ΕΕ. Τα περισσότερα κράτη μέλη, ωστόσο, τα οποία δεν είναι προσβάσιμα με λέμβους, σχεδίες ή βάρκες σε όλη τη Μεσόγειο – όπως είναι η Ελλάδα, η Μάλτα, η Ιταλία και η Ισπανία μπορούν – αρνούνταν να αναγνωρίσουν τη μετανάστευση ως δικό τους πρόβλημα.
Το αποτέλεσμα ήταν το διαβόητο και κυνικό “σύστημα του Δουβλίνου”. Απαιτεί από τους μετανάστες, τουλάχιστον σε θεωρητικό επίπεδο, να υποβάλουν αίτηση ασύλου μόνο στο πρώτο κράτος μέλος της ΕΕ στο οποίο εισέρχονται ως φυσικά πρόσωπα. Πλην της περίπτωσης να εισέλθουν στην Ένωση με αεροπλάνο – και οι Σύροι που έχουν βομβαρδιστεί από τα σπίτια τους τείνουν συνήθως να τα εγκαταλείπουν χωρίς κάρτες επιβίβασης – αυτό πρακτικά σημαίνει αποκλειστικά τα μεσογειακά κράτη.
Η αρχική τακτική της Μέρκελ και η αντιστροφή της
Η προκύπτουσα δυσλειτουργία κορυφώθηκε ακριβώς πριν από μισή δεκαετία, κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης. Το καλοκαίρι του 2015, Σύροι, Αφγανοί και υπήκοοι άλλων χωρών κατέφυγαν στην Ελλάδα, η οποία υπέφερε με τη σειρά της από την τότε κρίση του ευρώ. Από εκεί οι μετανάστες κινήθηκαν πεζή διασχίζοντας τα Βαλκάνια προς τη Γερμανία και τον βορρά – έως ότου πολλοί από αυτούς στάθμευσαν σε σιδηροδρομικό σταθμό στη Βουδαπέστη.
Αντί να βοηθήσει, ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπάν τους “μπλόκαρε” εκεί. Στις βραδινές ειδήσεις τους εκείνο το καλοκαίρι, οι Ευρωπαίοι παρακολουθούσαν οικογένειες να κοιμούνται σε πλατφόρμες και γραμμές τρένων και να περπατούν κατά μήκος εθνικών οδών προς τα γερμανικά σύνορα.
Η Άνγκελα Μέρκελ, Γερμανίδα καγκελάριος, αποφάσισε ότι το να στείλει αυτούς τους πρόσφυγες πίσω δεν αποτελούσε επιλογή. Ούτε η Γερμανία ούτε ο κόσμος, 70 χρόνια μετά το Ολοκαύτωμα, δεν ήθελαν να δουν ένστολους Γερμανούς να περιφράσσουν σε κατεστραμμένους και αβοήθητους ανθρώπους. Έτσι λοιπόν τους άφησε να εισέλθουν. Δημοσιογράφοι όπως εγώ μετέδωσαν ότι “άνοιξε τα σύνορα”. Στην πραγματικότητα, τα αυστρο-γερμανικά σύνορα ήταν ήδη ανοικτά, απλώς δεν τα έκλεισε.
Οι εκατοντάδες χιλιάδες μουσουλμάνοι μετανάστες, ωστόσο, που κατέφτασαν τους επόμενους μήνες δίχασαν τους Ευρωπαίους. Ορισμένοι καλωσόρισαν τους πρόσφυγες. Άλλοι φοβήθηκαν ή απωθήθηκαν από αυτούς, θεωρώντας ότι ίσως απειλούσαν τον τρόπο ζωής τους. Οι Γερμανοί άρχισαν να διαδηλώνουν σε πόλεις όπως η Δρέσδη.
Ένα δεξιό ξενοφοβικό κόμμα που ονομάζεται Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), το οποίο στις αρχές του καλοκαιριού του 2015 πλησίαζε στη διάλυση, ξαφνικά εκτινάχθηκε στις δημοσκοπήσεις. Η αντίδραση στο φαινόμενο κυριάρχησε στην πολιτική σκηνή στη Γερμανία και σε όλη την Ευρώπη.
Η Μέρκελ, ιδιαίτερα, κατηγορήθηκε για αυτήν την κρίση, λες και εκείνη και όχι άνθρωποι του τύπου του προέδρου της Συρίας Μπασάρ αλ Άσαντ, είχε ωθήσει τους πρόσφυγες να ξεκινήσουν το ταξίδι τους. Σέλφι χαμογελαστών μεταναστών οι οποίοι πόζαραν με την φιλικό καγκελάριο κατέκλυσαν όλο τον κόσμο. Η Μέρκελ είχε δημιουργήσει έναν “παράγοντα έλξης”, όπως ειπώθηκε τότε.
Η καγκελάριος και το κεντροδεξιό κόμμα της άλλαξαν σύντομα πορεία. Η “κουλτούρα του καλωσορίσματος” έλαβε τέλος, καθώς οι νόμοι γίνονταν πιο αυστηροί, οι διαδικασίες ασύλου τροποποιούνταν και οι απελάσεις επιταχύνονταν. Ταυτόχρονα συνήφθη μια ιδιαίτερα αδύναμη συμφωνία με την Τουρκία, που είχε ως στόχο να αποτρέπει τους πρόσφυγες από το να περνούν στα ελληνικά νησιά.
Στην πραγματικότητα, αν όχι και επισήμως, το σύστημα του Δουβλίνου της ΕΕ είχε καταργηθεί. Τι θα το αντικαθιστούσε;
Κατ’ αρχήν, υπήρχε μια προφανής απάντηση. Η ΕΕ χρειαζόταν ένα νέο σύστημα, με βάση το οποίο ευρωπαϊκοί οργανισμοί, όπως η Frontex, θα αστυνόμευαν τα εξωτερικά σύνορα του μπλοκ, θα υποδέχονταν μετανάστες με ανθρωπιστικό τρόπο και θα επεξεργάζονταν τάχιστα τις αιτήσεις τους για άσυλο. Όσοι λάμβαναν έγκριση, θα επανεγκαθίσταντο σε όλο το μήκος και πλάτος ΕΕ, σύμφωνα με μια καθορισμένη φόρμουλα και ποσόστωση. Όσων η αίτηση θα απορριπτόταν, θα απελαύνονταν γρήγορα στις χώρες καταγωγής τους.
Μια τέτοια ευρωπαϊκή λύση, ωστόσο, δεν προέκυψε ποτέ. Αυτό συνέβη επειδή η ΕΕ εξακολουθεί να λαμβάνει τις περισσότερες αποφάσεις με ομοφωνία και οι συνήθεις ύποπτοι – πάντα με επικεφαλής τον Ορμπάν και τους αντιγραφείς του στην εθνικιστική κυβέρνηση της Πολωνίας, αλλά και σε κράτη όπως η Αυστρία – εμποδίζουν κάθε βήμα προόδου. Στην πραγματικότητα, σαμποτάρουν την ΕΕ.
Στην πραγματικότητα, λοιπόν, αναπτύχθηκε ένα ανεπίσημο μεταναστευτικό καθεστώς. Χωρίς να το παραδεχτούν, τα κράτη μέλη προσπάθησαν να μετατρέψουν τον “παράγοντα έλξης” σε “παράγοντα απώθησης”, καθιστώντας τη διαβίωση των προσφύγων όπως εκείνοι στη Μοριά όσο το δυνατόν πιο δυσάρεστη και οριακά απάνθρωπη.
Η Ελλάδα δεν είναι το πρόβλημα
Έτσι, η Ελλάδα, μιμούμενη την Αυστραλία, προσπαθεί να εμποδίσει τους πρόσφυγες να φτάσουν στην ηπειρωτική χώρα της, οδηγώντας τους σε νησιωτικά στρατόπεδα, εκ των οποίων η Μόρια είναι η μεγαλύτερη. Σχεδιασμένη για 3.000 άτομα, φιλοξένησε κάποια περίοδο έως και 20.000, ενώ φιλοξενούσε 12.000 όταν ξέσπασαν οι πυρκαγιές αυτή την εβδομάδα. Στη θάλασσα, έχουν υπάρξει αναφορές για ελληνικά πλοία τα οποία ωθούν πίσω τους πρόσφυγες κάνοντας χρήση βίας, αν και η Αθήνα αρνείται τις σχετικές καταγγελίες.
Το να ξεχωρίζει όμως κανείς την Ελλάδα, επιρρίπτοντάς της την βασική ευθύνη, θα ήταν άδικο. Εάν τα στρατόπεδα προσφύγων της Ευρώπης ισοδυναμούν με κόλαση, είναι επειδή η Ευρώπη θέλει σιωπηρά να είναι έτσι. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι πυρκαγιές όπως εκείνη στη Μόρια είναι αναπόφευκτες, όπως και τα κρούσματα ασθενειών, η βία και κάθε άλλη μορφή ανθρώπινης δυστυχίας.
Εάν η Ευρώπη δεν αντιμετωπίσει με σιδερένιο χέρι τους σαμποτέρ της, ξεκινώντας από τον Ορμπάν, και δεν διορθώσει το μεταναστευτικό της σύστημα, θα σκοντάφτει από τη μια ανθρωπιστική καταστροφή στην επόμενη. Σταδιακά, αυτό θα δυσφημίσει κάθε αξιοπιστία την οποία εξακολουθεί να διαθέτει η ΕΕ ως κοινότητα “αξιών”. Σε αυτήν την περίπτωση, όμως, ποιο το νόημα να υπάρχει μια ΕΕ;
ΠΗΓΗ: Bloomberg
