Μετά από 17 χρόνια, αυτό θα είναι το τελευταίο μου άρθρο για την εφημερίδα αυτή. Αντί να μηρυκάσω το παρελθόν και να επαναλάβω αυτά που έχουν ήδη ειπωθεί, νομίζω πως είναι η ώρα να φέρω μια ενωτική προοπτική στα θέματα που απασχόλησαν τα γραπτά μου τα τελευταία χρόνια.
Αυτή η στήλη δεν ταίριαξε ποτέ πραγματικά στις κατηγορίες του φιλοευρωπαϊκού ή αντιευρωπαϊκού διαλόγου, της αριστεράς ή της δεξιάς, των φιλοκυβερνητικών ή αντικυβερνητικών. Σίγουρα θα μπέρδεψα κάποιους αναγνώστες ως προς το αν είμαι ευρωπαίος φεντεραλιστής, ευρωσκεπτικιστής ή ένας κυνικός contrarian.
Θεωρώ πως αυτές οι κατηγοριοποιήσεις είναι άχρηστες. Βλέπω την Ευρώπη και άλλα τρέχοντα ζητήματα ως μια μάχη εξουσίας μεταξύ των insiders και των outsiders. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση ξεκίνησε ως μια εξωγενής πρόκληση για τα εθνικά πολιτικά και επιχειρηματικά καρτέλ. Αλλά και η ΕΕ έχει επιδείξει κάποιες συμπεριφορές που μοιάζουν με καρτέλ, όπως για παράδειγμα με τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε τις μικρές χώρες κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης.
Βρίσκω πως αυτή η κατηγοριοποίηση insider-outsider είναι πιο χρήσιμη απ’ ό,τι για παράδειγμα η κατηγοριοποίηση κατεστημένου-αντικαθεστωτικών ή φιλελευθερισμού-λαϊκισμού. Δεν πιστεύω πως ο λαϊκισμός θα διαρκέσει. Όμως η βασισμένη στους κανόνες πολυμερής τάξη καταρρέει για λόγους που δεν έχουν να κάνουν με τον λαϊκισμό. Πολλά παραδοσιακά κέντρα εξουσίας των δημοκρατιών μας -τα κεντρώα πολιτικά κόμματα, τα mainstream μέσα ενημέρωσης, ορισμένες βιομηχανίες- είναι ολιγοπώλια υπό πολιορκία για συγκεκριμένους λόγους.
Τα ολιγοπώλια μπορεί να είναι ανταγωνιστικά, όμως ανταγωνίζονται με κανόνες που ορίζουν τα ίδια, κανόνες που διασφαλίζουν τα συμφέροντά τους. Η αυτοκινητοβιομηχανία είναι ένα καλό παράδειγμα ενός ολιγοπωλίου που προέβη σε ακραίες παραβιάσεις του νόμου, όταν κάποιες εταιρείες του κλάδου χρησιμοποίησαν μηχανισμούς για να «κλέψουν» στις δοκιμές για την εκπομπή αερίων.
Οι εφημερίδες απολάμβαναν κάποτε ένα διπλό ολιγοπώλιο -επί των αναγνωστών και επί των διαφημιστών-, μέχρι που ήρθαν οι μηχανές αναζήτησης, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι νέοι επιχειρηματίες των online media. Η πολιτική στις δυτικές χώρες ήταν κυρίως ένα δίπολο μεταξύ των κυρίαρχων κεντροδεξιών και κεντροαριστερών κομμάτων, αλλά αυτές οι δομές εξουσίας έχουν καταρρεύσει, η καθεμιά με τον δικό της τρόπο.
Η Γαλλία ήταν μια ξεχωριστή περίπτωση, από την άποψη πως η πρόκληση στο δικομματικό ολιγοπώλιο ήρθε από έναν κεντρώο outsider, όταν ο Emmanuel Macron κέρδισε στις προεδρικές εκλογές το 2017. Οι ιταλικές εκλογές του 2018 έβγαλαν στην επιφάνεια δύο λαϊκιστικά κόμματα, ένα της αριστεράς, ένα της δεξιάς. Στη Γερμανία, οι Πράσινοι υποσκελίζουν τους Σοσιαλδημοκράτες και γίνονται το δεύτερο κόμμα της χώρας. Τα εκλογικά συστήματα σε ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο προστάτευσαν τα δύο βασικά κόμματα. Εκεί όμως η πρόκληση προήλθε από εντός, με μια νέα γενιά πολιτικών να νικά τις παλαιοκομματικές αριστοκρατίες.
Δεν είναι δύσκολο να δούμε γιατί καταρρέουν τα ολιγοπώλια. Η ψηφιακή τεχνολογία και η παγκοσμιοποίηση μείωσαν τα εμπόδια εισόδου στις επιχειρήσεις και την πολιτική. Αυτό που εκπλήσσει είναι πως τα ολιγοπώλια δεν προβάλλουν πιο αποτελεσματική αντίσταση. Αντικειμενικά, πολλά από αυτά ήταν κάποτε σε θέση να διώξουν τους διεκδικητές.
Οι αυτοκινητοβιομηχανίες έβγαλαν τεράστια κέρδη τα τελευταία 20 χρόνια. Αν είχαν επενδύσει σε ηλεκτρικές μπαταρίες, υδρογόνο και τεχνητή νοημοσύνη, δεν θα υπήρχε η Tesla. Αν εργαζόσουν στον κλάδο προ δεκαετίας, θα είχες βραχυκυκλώσει την καριέρα σου, αν τασσόσουν υπέρ της διαφοροποίησης, πόσω μάλλον αν μαρτυρούσες αυτούς που είχαν τοποθετήσει μηχανισμούς για να «κλέβουν» στα τεστ.
Οι νόμοι για την κομματική χρηματοδότηση προστάτευσαν τα κατεστημένα κόμματα από τους outsiders. Αλλά η δύναμη του crowdfunding ήταν μεγαλύτερη. Θυμάστε τις μέρες που οι εκδότες εφημερίδων μιλούσαν για τον κλάδο τους ωσάν να είχε την άδεια να τυπώσει χρήμα; Γιατί δεν προσπάθησε κανένας από αυτούς να γίνει ένας σύγχρονος κροίσος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης;
Υπάρχει ένα ξεκάθαρο μοτίβο εδώ. Η επιτυχία εντός ενός ολιγοπωλίου δεν μεταφράζεται σε μια ανταγωνιστική αγορά. Οι ποιότητες που απαιτούνται για να φτάσεις στην κορυφή ενός ολιγοπωλίου διαφέρουν πολύ από αυτές που χρειάζονται οι εξωτερικοί διεκδικητές.
Το Brexit ήταν ίσως η υπέρτατη μάχη των insiders με τους outsiders. Αυτή η υπόθεση περιείχε τα πάντα. Μια εφησυχασμένη εκστρατεία που στήριζε την καθεστηκυία τάξη, με μια top-down οργάνωση που γινόταν ακόμα πιο αποφασιστική μετά από κάθε ήττα. Η εκστρατεία για το δεύτερο δημοψήφισμα ξεκίνησε την ίδια ημέρα που το πρώτο δημοψήφισμα βγήκε υπέρ του Brexit. Υπήρχαν οι κατ’ εξοχήν insiders, που τυφλώθηκαν από τις χάρες τους και υποτίμησαν την πολιτική.
Οι οπαδοί των οχημάτων diesel στη Γερμανία παρηγορήθηκαν με τη σκέψη πως τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα έχουν ακόμα μεγαλύτερο αποτύπωμα άνθρακα. Οι πολιτικοί εμπειρογνώμονες χάραξης πολιτικής πείστηκαν πως τις εκλογές τις κερδίζει πάντα το κέντρο. Όλα αυτά είναι ιστορίες που δείχνουν τι γίνεται όταν λες το ίδιο παραμύθι στον εαυτό σου, στους ψηφοφόρους σου, στους αναγνώστες ή στους πελάτες σου υπερβολικά πολλές φορές. Και όταν το πιστεύεις και ο ίδιος.
Η επιτυχία συχνά ξεκινά με την αμφιβολία, την οποία ακολουθεί το θάρρος να ερευνήσεις ένα διαφορετικό αφήγημα. Αυτό προσπαθούσα κι εγώ να κάνω εδώ, και θα συνεχίσω να το κάνω και στο μέλλον.
Ξέρετε πού να με βρείτε.
Πηγή FT
