Του Uri Dadush
Στο τέλος μιας τραγικής χρονιάς που σημαδεύτηκε από την πανδημία και την αυξημένη φτώχεια, η θαυματουργά γρήγορη άφιξη των εμβολίων δημιούργησε μεγάλες ελπίδες. Την ύφεση του COVID-19 θα τη θυμόμαστε ως μια με άνευ προηγουμένου σοβαρότητα, αλλά επίσης -και με λίγη τύχη- ως μία από τις πιο βραχύβιες σε πολλά μέρη του κόσμου. Φαίνεται επίσης ότι το 2021 θα είναι ένα πολύ καλύτερο έτος για την οικονομία και επίσης θα σηματοδοτήσει το σημείο καμπής, αν όχι το τέλος, της υγειονομικής κρίσης. Η κρίση έχει επιταχύνει τεχνολογίες, όπως γενετική μηχανική, και μεθόδους, όπως η απομακρυσμένη παροχή υπηρεσιών, που υπόσχονται πολλά. Αλλά έχει επίσης δημιουργήσει θεμελιώδη ερωτήματα για τη βιωσιμότητα των κοινωνικών μοντέλων που βασίζονται στην ακραία ανισότητα.
Η παγκόσμια οικονομία υπέστη ένα τεράστιο σοκ προσφοράς και ζήτησης από την πανδημία, η οποία “χτύπησε” περισσότερο στο β΄ τρίμηνο του έτους, όταν το ΑΕΠ των G20 ήταν 9% χαμηλότερο από ό,τι στην αντίστοιχη περίοδο του 2019. Η επακόλουθη ανάκαμψη ήρθε ταχύτερα και πιο σύντομα από ό,τι ανέμεναν οι περισσότεροι. Παρά το δεύτερο κύμα της πανδημίας από τον Σεπτέμβριο, φαίνεται πιθανό ότι το παγκόσμιο ΑΕΠ θα είναι “μόνο” 3% χαμηλότερο στο τέλος του χρόνου σε σχέση με την αρχή του, αν και φέρει επίσης σημαντικό momentum. Η πρόβλεψη της Fed στις 16 Δεκεμβρίου, κάνει λόγο για ανάπτυξη 4,2% στις ΗΠΑ το 2021, υποδηλώνοντας μια επιστροφή στο ΑΕΠ στα τέλη του 2019 μέχρι το τέλος του 2021. Η Κίνα θα είναι η μόνη μεγάλη οικονομία η οποία θα παρουσιάσει ανάπτυξη το 2020 και θα δει το ΑΕΠ της να αναπτύσσεται σε ρυθμούς πάνω από το 5%-6% το 2021. Η ανάκαμψη στην Ευρώπη θα είναι κάπως βραδύτερη και από χειρότερο σημείο. Η εμφάνιση μιας νέα παράλλαξης του ιού ανησυχεί, αλλά με την άφιξη των εμβολίων, η οικονομική ανάκαμψη φαίνεται πιθανό να υπερβεί τις προσδοκίες.
Η σταθεροποίηση της οικονομικής δραστηριότητας και η επακόλουθη ανάκαμψη δεν θα μπορούσαν να έχουν συμβεί χωρίς μαζική δημοσιονομική και νομισματική χαλάρωση, η οποία ανέτρεψε ακόμη και τις μεγάλες προσπάθειες στον απόηχο της χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης του 2008. Η έγκριση, στις 21 Δεκεμβρίου, άλλης μια δεσμίδας μέτρων δημοσιονομικής στήριξης από το αμερικανικό Κογκρέσο, ύψους άνω του 4% του ΑΕΠ, είναι πολύ καλά νέα.
Η ανάκαμψη ήταν επίσης κρίσιμο να επιτευχθεί με μια επιστροφή στην εργασία καθώς τα μέτρα lockdown έχουν γίνει πιο επιλεκτικά, στοχευμένα και συγκεκριμένου χρόνου. Οι επιχειρήσεις έχουν προσαρμοστεί για να λειτουργούν σε συνθήκες πανδημίας, τα άτομα εφαρμόζουν κοινωνική αποστασιοποίηση και έχει βελτιωθεί η ιατρική περίθαλψη. Ο φόβος για τον ιό, ο οποίος ήταν και συνεχίζει να είναι ένας μεγάλος παράγοντας που επηρεάζει την καταναλωτική και επενδυτική εμπιστοσύνη, έχει μειωθεί κάπως καθώς η γνώση έχει βελτιώσει τη θνησιμότητα και τις επιπτώσεις.
Η επιτάχυνση της ζήτησης και προσφοράς παγκοσμίως που ξεκίνησε στο τέλος του β΄ τριμήνου, αντικατοπτρίζεται στην ταχεία ανάκαμψη του παγκόσμιου εμπορ΄ιού. Οι επιχειρήσεις μεταποίησης, όπου ο κύκλος ήταν βαθύτερος και μικρότερος, επηρεάζουν περισσότερο το διεθνές εμπόριο σε σχέση με τις υπηρεσίες. Ωστόσο, σε αντίθεση με οποιοδήποτε άλλο προηγούμενο επεισόδιο, ορισμένες υπηρεσίες, μεταξύ των οποίων οι μεταφορές, ο τουρισμός, η αναψυχή και το λιανικό εμπόριο, δεν ήταν μόνο οι χειρότερα πληγείσες από την ύφεση, αλλά και αυτές που θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο για να ανακάμψουν.
Ένας από τους μεγαλύτερους φόβους, μια ανεξέλεγκτη σειρά χρηματοπιστωτικών κρίσεων και ισοζυγίου πληρωμών στις αναδυόμενες αγορές, δεν έχει υλοποιηθεί. Μεγάλα προληπτικά μέτρα στήριξης από το ΔΝΤ και τις κεντρικές τράπεζες, βοήθησαν να ανακάμψει η εμπιστοσύνη. Το πιο σημαντικό, οι αγορές συνειδητοποίησαν ότι μια ταχεία ανάκαμψη του παγκόσμιου εμπορίου θα συνδυαζόταν με χαμηλά επιτόκια διεθνώς, για να επιτρέψουν ακόμη και στις πιο χρεωμένες αναδυόμενες αγορές να ανακάμψουν. Η ανθεκτικότητα των τιμών των προϊόντων, εκτός πετρελαίου (αντικατοπτρίζοντας εν μέρει τη ζήτηση από την Κίνα) και το χαμηλότερο δολάριο, βοήθησαν πολλές αναδυόμενες αγορές να αντιμετωπίσουν τη νέα κατάσταση. Η κατάρρευση των τιμών πετρελαίου βοήθησε επίσης τους εισαγωγείς πετρελαίου. Αν και οι εξαγωγείς τα πήγαν άσχημα, οι περισσότεροι μπορούν να συμπιέσουν τις δαπάνες από τα υψηλά επίπεδα και να έχουν πόρους ώστε να επανέλθουν με τη μορφή αποθεματικών ή την ικανότητα δανεισμού έναντι μελλοντικών εσόδων.
Η πιο προφανής μελλοντική κληρονομιά της ύφεσης του COVID-19 θα είναι τα υψηλότερα επίπεδα δημοσίου χρέους, αν και το χρέος θα παραμείνει διαχειρίσιμο ενώ τα πραγματικά επιτόκια θα παραμείνουν χαμηλά, κάτι που αναμένεται ευρέως -πραγματικά έχει υποσχεθεί από τους κεντρικούς τραπεζίτες- τα επόμενα χρόνια.
Μία άλλη ανησυχία είναι ότι η ύφεση θα οδηγήσει σε ακόμη χαμηλότερη ανάπτυξη της παραγωγικότητας μακροπρόθεσμα εξαιτίας της επίπτωσης της στις επενδύσεις σε ανθρώπινο και φυσικό κεφάλαιο και λόγω της ενίσχυσης των οικονομικών περιορισμών στις πιο ευάλωτες επιχειρήσεις και άτομα. Ασφαλώς, η ανησυχία για τα παιδιά που χάνουν το σχολείο είναι δικαιολογημένη. Ωστόσο, τα στοιχεία μέχρι στιγμής λένε ότι -με τη βοήθεια και των ενέσεων ρευστότητας- η δημιουργία μεικτού σταθερού κεφαλαίου παραμένει κοντά στα προ κρίσης επίπεδα, οι χρεοκοπίες έχουν αυξηθεί αλλά παραμένουν εντός ανεκτών ορίων, και οι τράπεζες παραμένουν επαρκώς κεφαλαιοποιημένες.
Καλώς ή κακώς, οι επιχειρήσεις που έχουν επηρεαστεί περισσότερο από την ύφεση, τείνουν να είναι μικρότερες και λιγότερο συνδεδεμένες με το τραπεζικό σύστημα και τα χρηματιστήρια. Τα χρηματιστήρια βρίσκονται κοντά σε επίπεδο-ρεκόρ εν μέρει για αυτόν τον λόγο, βοηθώντας στη στήριξη της ζήτησης στο φάσμα της κατανάλωσης. Αντιθέτως, ενώ τα μέτρα ανακούφισης προσφέρουν βοήθεια σε πολλές μικρότερες και μεσαίες επιχειρήσεις για να επιβιώσουν, τελικά η κυβερνητική στήριξη θα αποσυρθεί, υποχρεώνοντας τους αδύναμους να υποκύψουν σε νέα, μετά την κρίση, επιχειρηματικά μοντέλα.
Η πιθανή μελλοντική αναδιάρθρωση σε κλάδους συμπεριλαμβανομένου του ταξιδιωτικού, των υπηρεσιών μετακίνησης, λιανικής, αναψυχής και εμπορικού real estate, θα είναι επώδυνη αλλά είναι πιθανό να αποτελέσει πηγή αυξημένης, όχι μειωμένης παραγωγικότητας. Η απομακρυσμένη παροχή υπηρεσιών που κατέστη δυνατή μέσω του ICT, όπως το ηλεκτρονικό εμπόριο και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση και εργασίας, δεν είναι κάτι νέο αλλά η εφαρμογή του έχει επιταχυνθεί σημαντικά από την κρίση. Οι μέθοδοι αυτές υποδηλώνουν αναδιοργάνωση της εργασίας που θα μειώσει κόστος και απόβλητα, για να μην αναφέρουν τις εκπομπές άνθρακα. Η καινοτομία της γενετικής μηχανικής -που είναι πλέον εμφανής στα εμβόλια- φαίνεται να κηρύσσει όχι μόνο μια ιατρική επανάσταση, αλλά επίσης πολύ ευρύτερες εφαρμογές ενίσχυσης της παραγωγικότητας σε άλλους τομείς, όπως η γεωργία.
Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει ο μετά την πανδημία κόσμος δεν θα είναι, κατά την άποψή μου- η μείωση της αποτελεσματικότητας ή ακόμη και το υπερβολικό χρέος. Αντιθέτως, το μεγάλο ερώτημα θα είναι το πώς θα αντιμετωπιστεί η άνιση επίδραση της νόσου και η οικονομική της επίπτωση στους πιο ευάλωτους της κοινωνίας -στους λιγότερο μορφωμένους, εκείνους που είναι σε μειονότητες- και πώς θα αποφευχθεί μια επανάληψη της θλιβερής εμπειρίας του 2020.
Η υψηλή ανισότητα δεν αποτελεί μόνο συνέπεια της πανδημίας αλλά έχει αποτελέσει σημαντική αιτία της σοβαρότητας της. Ο ιός ευδοκιμεί σε μέρη όπου οι άνθρωποι χρειάζονται να εργαστούν ή να ζήσουν κοντά ο ένας με τον άλλο, όπου η καλή φροντίδα είναι σπάνια και άλλες ασθένειες είναι ευρέως διαδεδομένες. Για παράδειγμα, η Λατινική Αμερική έχει την υψηλότερη εισοδηματική ανισότητα παγκοσμίως, και είναι επίσης η ήπειρος όπου οι οικονομικές επιδράσεις από τον CoVID-19 είναι πιο σοβαρές και η κρίση υγείας η πιο βίαιη. Οι ΗΠΑ είναι το πιο πλούσιο έθνος στον κόσμο από πολλές απόψεις, αλλά επίσης και εκεί η θνησιμότητα από τον ιό και η ανισότητα -ιδιαίτερα η πρόσβαση στην υγεία- είναι μεταξύ των υψηλότερων. Οι μειονότητες των μαύρων και των Λατίνων στις ΗΠΑ πλήττονται από ποσοστά θνησιμότητας πολύ υψηλότερα από αυτά των λευκών. Παρόλη την κριτική στο κινεζικό σύστημα και στην Κίνα -από μόνη της μια άνιση κοινωνία- είναι αδύνατο να αγνοήσουμε την επιτυχία της στον περιορισμό της νόσου και της οικονομικής επίπτωσης στον πληθυσμό γενικά.
Καινοτόμα, συγκεκριμένα και στοχευμένα μέτρα ανακούφισης από υπουργεία και κεντρικές τράπεζες ανά τον κόσμο, βοήθησαν να αμβλυνθεί η καταστροφή που έπληξε τις πιο εκτεθειμένες επιχειρήσεις και τις πιο ευάλωτες ομάδες. Έχουν προστεθεί στο οπλοστάσιο που μπορεί να αναπτύσσεται ενάντια σε μελλοντικές κρίσεις υγείας ή χρηματοπιστωτικές. Αλλά η ταλαιπωρία από τον COVID-19 κάθε άλλο παρά έχει τελειώσει, και ούτως ή άλλως για την ανισότητα, τα μέτρα που λαμβάνονται είναι ανακούφισης, όχι διαρκή. Σε πολλές χώρες, η αντιμετώπιση της ανισότητας θα απαιτήσει μια συνολική αναδιάρθρωση των αναπτυξιακών και κοινωνικών πολιτικών. Δυστυχώς, ούτε η πολιτική βούληση ούτε η οικονομική δυνατότητα για την ανάληψη τέτοιων προσπαθειών, είναι προφανής.
© Copyright Bruegel
