Του Ian Buruma
Δύο παλιοί μου φίλοι κάποτε στέκονταν σε αντιδιαμετρικά αντίθετα άκρα του πολιτικού φάσματος. Ο ένας ήταν φιλοαμερικανός – ένας φιλελεύθερος ψυχροπολεμικής κοπής και υπερασπιστής του πολέμου των ΗΠΑ στο Βιετνάμ. Ο άλλος ήταν βαθιά στο αριστερό στρατόπεδο, ισόβια ορκισμένος αντίπαλος του “αμερικανικού ιμπεριαλισμού” και αφοσιωμένος “αντισιωνιστής”.
Και οι δύο είναι πλέον ένθερμοι υποστηρικτές της προπαγάνδας του Βλαντιμίρ Πούτιν: η Ουκρανία είναι ένα κράτος-μαριονέτα των ΗΠΑ το οποίο κυριαρχείται από ναζί, ο Πούτιν είναι άνθρωπος της ειρήνης, η Ρωσία έχει δικαίωμα να αμυνθεί ενάντια σε έναν πολεμοχαρή Οργανισμό του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (NATO) και ούτω καθεξής.
Θα μπορούσε κανείς εύκολα να απορρίψει τις αναρτήσεις τους στα ιστολόγιά τους και τα βίντεο τα οποία αναρτούν στο YouTube ως φωνές πικρόχολων απομάχων της ζώης. Δε νομίζω ωστόσο πως κάτι τέτοιο θα έφτανε. Διότι οι απόψεις τους απηχούν εκείνες επιφανών πολιτικών στα έσχατα όρια τόσο της αριστεράς, όσο και της δεξιάς. Και ενισχύονται από μεγάλα μέσα όπως το αμερικανικό συντηρητικό Fox News καθώς και, φυσικά, σε αμέτρητα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όχι μόνον στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη, αλλά πολύ ευρύτερα.
Με το βλέμμα στο εσωτερικό
Μέχρι πρόσφατα, ο ακροδεξιός υποψήφιος για την προεδρία της Γαλλίας Ερίκ Ζεμούρ χαρακτήριζε τον Πούτιν έναν γενναίο εθνικιστή ο οποίος υπερασπιζόταν τη χώρα του ενάντια στο ΝΑΤΟ. “Θα ονειρευόμουν έναν Γάλλο Πούτιν”, σημείωνε κάποτε.
Ο ακροαριστερός αντίπαλός του για το ύπατο αξίωμα στη Γαλλία, Ζαν-Λουκ Μελανσόν, είχε υπερασπιστεί τις ρωσικές θηριωδίες στη Συρία και κατηγορεί σήμερα το ΝΑΤΟ για την εισβολή στην Ουκρανία.
Ο τέως πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ έχει αποκαλέσει πρόσφατα τον Πούτιν “ιδιοφυΐα”. Ο Τάκερ Κάρλσον, πολιτικός σόουμαν του Fox News, περιέγραψε τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι ως “υπάκουη μαριονέτα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ”, επαίνεσε τον Πούτιν ως υπερασπιστή των λευκών χριστιανικών αξιών και επαναλαμβάνει συχνά τη ρωσική προπαγάνδα περί αμερικανικών εργαστηρίων βιολογικού πολέμου στην Ουκρανία.
Τι έχει καταλάβει την ψυχή όλων όσων παπαγαλίζουν την προπαγάνδα του Πούτιν; Ως επί το πλείστον, η υπεράσπιση πραγματικά μη υπερασπίσιμων πραγμάτων δεν έχει να κάνει με κάποια πραγματική ή βαθιά αγάπη τους για τον Πούτιν ή τη Ρωσία. Έχει να κάνει με την εσωτερική πολιτική κάθε χώρας. Ο Ζεμούρ θέλει να γίνει ο Γάλλος Πούτιν. Ο Μελανσόν θέλει η Γαλλία να εγκαταλείψει το ΝΑΤΟ.
Ο Κάρλσον και ο ήρωάς του, Τραμπ, μισούν τόσο πολύ τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, που θα υπερασπιστούν και τον μεγαλύτερο εχθρό του. Σε αυτό, μοιάζουν με τους America Firsters (οπαδούς του δόγματος “Πρώτα η Αμερική”) της δεκαετίας του 1930, που έβλεπαν τον Φρανκλίνο Ρούζβελτ ως πιο επικίνδυνο εχθρό από τον Αδόλφο Χίτλερ. Κι εκείνοι οι απομονωτιστές ένιωθαν ότι οι ΗΠΑ παρασύρονταν σε έναν ξένο προς τις ίδιες πόλεμο – κατά την άποψή τους, από τους φιλελεύθερους και τους εβραίους.
Οι τελευταίοι, σύμφωνα με τα λόγια του Τσαρλς Λίντμπεργκ, αποτελούσαν έναν ιδιαίτερο κίνδυνο λόγω “της μεγάλης ιδιοκτησίας και επιρροής τους στις κινηματογραφικές μας ταινίες, στον Τύπο, στο ραδιόφωνό και στην κυβέρνησή μας”.
Απέχθεια για τις “φιλελεύθερες ελίτ”
Σήμερα, επίσης, μεγάλο μέρος της ρητορικής υπέρ του Πούτιν αντικατοπτρίζει την απέχθεια γι’ αυτό που θεωρείται ως η “λαβή” των “φιλελεύθερων ελίτ” στα μέσα ενημέρωσης, τον χρηματοοικονομικό κλάδο και τις εξωτερικές υποθέσεις.
Στην Ευρώπη, αυτές οι ελίτ συνδέονται με τη γραφειοκρατία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τις γενναιόδωρες μεταναστευτικές πολιτικές της και την ανοχή προς το Ισλάμ.
Στις ΗΠΑ, οι κύριοι “κακοποιοί”, σύμφωνα με τους φιλοπουτινιστές, είναι τα Ηνωμένα Έθνη, οι αντιρατσιστές ακτιβιστές, οι μετανάστες και οι φιλελεύθεροι που πιστεύουν ότι οι ΗΠΑ έχουν καθήκον να αγωνίζονται για την παγκόσμια ελευθερία και δημοκρατία. Σε αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Ινδία, οι υποστηρικτές του Πούτιν αγανακτούν με τις διαλέξεις των δυτικών δυνάμεων σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ψήγματα αλήθειας;
Ακόμη και δηλητηριώδεις ιδέες μερικές φορές περιέχουν κάποια ψήγματα αλήθειας. Οι καταστροφικοί πόλεμοι της Αμερικής στη Μέση Ανατολή, οι οποίοι διαφημίζονταν από τους Ρεπουμπλικανούς, καθώς και από τα “γεράκια” του Δημοκρατικού Κόμματος ως μεγάλες μάχες υπέρ της δημοκρατίας, αποδείχθηκαν τρομακτικά λάθη. Οι φτωχοί Αμερικανοί δικαίως αγανάκτησαν με τους πολιτικούς οι οποίοι τους έστειλαν να πολεμήσουν στο εξωτερικό.
Αυτό εξηγεί γιατί το ΝΑΤΟ, το οποίο κάποτε είχε διακομματική υποστήριξη στις ΗΠΑ, αντιμετωπίζεται πλέον από την τραμπική Δεξιά με σχεδόν τόση εχθρότητα όση έχει εναντίον του η αντιιμπεριαλιστική αριστερά.
Αυτολύπηση
Ωστόσο, το πιο σημαντικό κοινό το οποίο έχουν οι εξτρεμιστές εκατέρωθεν του πολιτικού φάσματος είναι μια αίσθηση βαθιάς αυτολύπησης. Στο μυαλό τους, πάντα “περιθωριοποιούνται”, ή κυριαρχούνται ή απειλούνται από ένα φαινομενικά παντοδύναμο κατεστημένο.
Στις ΗΠΑ, αναπόφευκτα, η φυλή παίζει μεγάλο ρόλο σε τέτοια συναισθήματα, αν και για αντίθετους λόγους στα αριστερά και στα δεξιά. Οι αριστεροί ακτιβιστές έχουν εμμονή, όχι εντελώς αναίτια, ενάντια στη θεωρία της “λευκής υπεροχής”. Στα δεξιά, ο Κάρλσον ρωτά χωρίς να μορφάζει: “Ο Πούτιν διδάσκει στα παιδιά μου να ασπάζονται τις φυλετικές διακρίσεις;”.
Τόσο στον Πούτιν όσο και στον Τραμπ αρέσει να παρουσιάζονται ως θύματα – ή, τουλάχιστον, ως ηγέτες οι οποίοι εκφράζουν τα θύματα των φιλελεύθερων ελίτ, των αλαζονικών διεθνιστών, των θεωρητικών της κριτικής φυλετικής θεωρίας ή ανθρώπων που δεν σέβονται το ρωσικό ή το αμερικανικό “μεγαλείο” αντίστοιχα.
Είναι αυτή η ιδέα της θυματοποίησης με την οποία ταυτίζονται οι άνθρωποι, ειδικά στην άκρα δεξιά. Θυμηθείτε τον βαθμό στον οποίο η ναζιστική προπαγάνδα ήταν εμποτισμένη με το πνεύμα του “αδικημένου”: τη μεταχείριση της Γερμανίας από τα συμμαχικά έθνη της Αντάντ μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την κυριαρχία των εβραίων που υποτίθεται ότι κινούσαν όλα τα νήματα της εξουσίας. Οι πρώτοι επίσημοι ήρωες του ναζιστικού κινήματος ήταν “μάρτυρες” οι οποίοι είχαν σκοτωθεί σε συγκρούσεις στους δρόμους με ακτιβιστές της αριστεράς.
Υπάρχουν βεβαίως και πραγματικά (και όχι μόνο κατά φαντασίαν) θύματα. Όταν όμως αυταρχικοί ηγέτες εκμεταλλεύονται τον φόβο της αδυναμίας για να πυροδοτήσουν τον λαϊκό θυμό, το πράγμα αποκτά μια επικίνδυνη δυναμική, καθώς αυτή είναι πάντα στραμμένη στην εκδίκηση.
Κι όταν υπάρχει εκδίκηση, πάντα θα κυλήσει αίμα.
ΠΗΓΗ BLOOMBERG
